Nolla-mozaïek: mozaïeksteentje op mozaïeksteentje, vanuit València, naar de wereld

De filmkunst heeft van het plaveisel tot een mythische categorie verheven met de gele stenen weg van de Tovenaar van Oz. Maar in València bestonden al een eeuw lang gewilde keramische vloeren die voor veelkleurige stenen tapijten zorgden op plaveisels over de hele wereld. Sommige schitteren nog steeds in al hun pracht, andere wachten in de luwte om hersteld te worden. Allemaal hebben ze echter een eigen identiteit, hoewel met dezelfde achternaam: Mosaico Nolla (Nolla-mozaïek). 

Mozaïeksteentje op mozaïeksteentje, decennium na decennium, legde Nolla-mozaïek tijdens de overgang tussen de 19e en 20e eeuw een pad aan voor Valenciaanse keramiek, vanuit Meliana, een gemeente in het noordelijke tuinbouwgebied (l’Horta), heel dicht bij València, naar de rest van Spanje en de wereld. 

Deze mozaïeksteentjes vormen stuk voor stuk een van de referenties van het Valenciaanse modernisme. Geometrieën die zijn vernoemd naar Miguel Nolla, de zakenman die ze in 1860 in Meliana begon te vervaardigen. Toen waren de materialen en ontwerpen van Mosaico Nolla een teken van elegantie. In de loop der tijd zijn de keramische tapijten historische juwelen geworden. 

Wat is het Nolla-mozaïek? 

De voorouders van de kostbare mozaïeksteentjes arriveerden in Spanje vanuit Engeland, door de ondernemer Miguel Nolla, dankzij een privilege tot vervaardiging daarvan van koningin Isabel II van Spanje. 

Zo werd de eerste hoogwaardige keramiek in Spanje in de Valenciaanse regio vervaardigd in kleine gekleurde stukjes mat keramisch steengoed, vier of vijf centimeter breed. Deze werden verkregen door verpulverde klei te persen en te bakken op iets meer dan 1.200 oC. 

Het Nolla-mozaïek is anders dan de hydraulische vloeren, die later ontstaan zijn. Op het oog lijken ze op elkaar, maar het de kwaliteit en kosten zijn lager. Het gaat om stukjes die zijn samengesteld uit een laagje gepigmenteerd cement, op een basis van cement. Alles wordt geperst en daarna gedroogd in de lucht. De tijd en slijtage zorgen ervoor dat het oppervlak altijd gepolijst wordt. 

In de fabriek ontwierp een creatief team de mozaïekpatronen en de mozaïekmeesters zorgden urenlang voor hun exacte plaatsing. Een vierkante meter Mosaico Nolla kan ongeveer 600 stukjes bevatten. 

De kwaliteit en productie vormden een ware revolutie voor de Valenciaanse keramiek, in combinatie met design en industriële innovatie. Een weetje: de fabriek in Meliana was de eerste plek in de gemeente met een telefoonlijn en elektriciteitsnet. 

De familie Nolla bleef het bedrijf runnen tot 1920. Daarna veranderde het van eigenaar, maar het beroemde mozaïek bleef op de markt tot in de jaren 70. 

Palauet Nolla (Villa Nolla) 

In de buurt van de fabriek bevindt zich wat momenteel het embleem is van dit modernistische juweel: Palauet Nolla. Een oude boerderij waar Miguel Nolla, en later zijn kinderen, hun producten uitstalden en aan de bezoekers lieten zien, een soort showroom. 

Na gedurende jaren van de ene eigenaar op de andere te zijn overgegaan, is het palauet aan de gemeenteraad van Meliana geschonken. In 2010 begon een restauratieproject dat nog steeds loopt, onder leiding van Studio Arae, gespecialiseerd in erfgoed en restauratie. De opening voor het publiek vond plaats in juli 2020. 

Aan de voeten van de halve wereld 

In de stad València zijn er tal van mogelijkheden om de kwaliteiten van Mosaico Nolla te ontdekken. Het stadhuis, het Teatro Principal, het centrale postkantoor, het Palacio de Exposición, de centrale markt en talrijke gevels van huizen in de wijk Cabanyal tonen deze keramieken juweeltjes. 

Antonio Gaudí liet zich in Barcelona verleiden door deze Valenciaanse keramiek, die te zien is in Casa Batlló, in het Burés-huis, ook in Barcelona, ​​in het Magdalena-paleis in Santander en in de San Francisco-kapel van de Santa Ana-kerk in Triana (Sevilla). In Madrid zijn deze keramische composities te zien in het paleis Palacio de Villagonzalo en het Palacio de Fernán Núñez. 

De kathedraal van Buenos Aires, huizen in Parijs en de metro van Moskou maken deel uit van het Nolla-universum, net als andere ruimtes in Portugal, Uruguay, Chili en Cuba. 

Het Nolla-mozaïek vandaag 

Momenteel zijn er geen fabrikanten meer die Mosaico Nolla maken. Wel zijn er restaurators, zoals de Valenciaan Salvador Escrivà en een groep mozaïekmakers uit Meliana, die op de traditionele manier blijven werken, net als hun ouders en grootouders dat deden. 

Het is ook mogelijk om aandenkens te vinden die het verleden van deze kostbare tegels oproepen. Souvenirs zoals ansichtkaarten en magneten, van Atypical Valencia, papier gelijmd op hout, tot aan de broches die hun inspiratie vinden in de vindingrijkheid van de mozaïeksteentjes, die Studie ARAE vervaardigt. 

Het Centrum voor Onderzoek en Verspreiding van Keramiek van Nolla (CIDCeN), opgericht in 2015, heeft verschillende originele catalogi uit die tijd en beschikt over een breed assortiment aan stukjes, ontwerpen en patronen die de restaurators kunnen raadplegen voor hun werk. Daarnaast bevestigt dit centrum de authenticiteit van de plaveisels en geeft het advies uit over het herstel en de verzorging van de stukken. 

Nolla Wereldkaart 

CIDCeN is nu begonnen aan een nieuw en ambitieus project: Mosaico Nolla over de hele wereld opsporen. 

Een digitale kaart opmaken met alle ruimtes waarvan de vloeren of oppervlakken bedekt zijn met deze honderd jaar oude Valenciaanse keramiek, in een open multimediaplatform, waaraan iedereen kan deelnemen. Het initiatief wordt ondersteund door het Ministerie van Cultuur en door València Wereldhoofdstad van Design 2022, met advies van Studio ARAE. 

Om zo alle coördinaten van het Nolla-mozaïek te traceren en vast te leggen, 150 jaar later.

Foto: Arae Patrimonio & Visit València