De kunst van het boetseren en het vervaardigen van voorwerpen voor het dagelijks leven is een typische menselijke activiteit sinds duizenden jaren. Met de hand gevormd, gedroogd in de zon en gebakken in het vuur: zo ontstonden kommen die na verloop van tijd versierd werden met tekeningen en geometrische patronen.
Deze traditie van het versieren van gebruiksvoorwerpen heeft gaandeweg een eigen karakter en techniek verworven die tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven, dankzij honderden ambachtslieden die aardewerk, keramiek en porselein met de hand blijven maken in de regio Valencia. Zin om ze te leren kennen? Doe met ons de route langs hun ateliers!
Via de Zijderoute en de Middellandse Zee bereikten de technieken en materialen die eeuw na eeuw van de ene hand in de andere werden doorgegeven Valencia. Zo kwam een rijke en unieke creativiteit tot stand die van Valencia en andere nabijgelegen plaatsen de bakermat van de Europese keramiek heeft gemaakt. Het Nationaal Museum González Martí voor Keramiek en Weelderige Kunst bevindt zich in Valencia, in het Palacio del Marqués de Dos Aguas, een juweel van de Valenciaanse barok (calle Poeta Querol, 2).
De bovenverdieping van het museum is gewijd aan keramiek. De permanente collectie bevat keramiek uit plaatsen als Paterna en Manises. Er is ook oosterse keramiek, naast veel werk geschonken door Pablo Picasso.
Dit museum toont de evolutie van keramiek door de eeuwen heen. Maar het Archeologisch Centrum La Almoina, toont oeroude keramische vormen, naast middeleeuwse klassiekers, bekend onder naam “verde” (groen) uit Paterna, uit de 13e eeuw.
Van kunst tot design
De keramiek -dat zijn naam ontleent aan de Griekse term “keramikos”, of “verbrand materiaal”- uit Valencia neemt diverse vormen aan. Van tegels (economische spil van de regio) tot functionele keramiek gekoppeld aan de pottenbakkerij, decoratieve keramiek en nieuwe, innovatieve design-keramiek. En laten we de creaties niet vergeten waarin gebruik en trends met elkaar verweven zijn.
De keramiek in al haar versies heeft zich eeuwenlang gevoed in de smeltkroes van volkeren en culturen die de Valenciaanse identiteit hebben gevormd, ook dankzij de vooruitgang op het gebied van bakken en grondstoffen. Van de Iberiërs tot de Arabieren, die het gebruik van kleur nieuw leven inbliezen, daarna de middeleeuwse gilden, het modernisme, Bauhaus en zo tot en met de 21e eeuw: elk tijdperk en iedere ambachtsman of -vrouw heeft zijn of haar stempel gedrukt op een kunst die een referentie is overal op de wereld.
Van de paleizen van het Vaticaan, het paleis van Alfonso Magnánimo (Alfons de Grootmoedige) in Napels tot en met de internationalisering van het Lladró-porselein (Poeta Querol, 9), is de Valenciaanse keramiek de hele wereld over gereisd. En dat blijft zij doen, dankzij de ongeveer 400 ambachtslieden die dit beroep blijven uitoefenen in de Valenciaanse Gemeenschap.
Ambachtslieden die het Valenciaanse culturele en ambachtelijke erfgoed blijven verrijken dankzij flexibele materialen die kunnen worden aangepast aan de behoeften, formaten en trends die altijd blijven evolueren, zonder hun voorouderlijke wortels te vergeten.
Traditie
De traditionele Valenciaanse keramiek wordt nog steeds vervaardigd in met de hand bediende ovens, die al generaties lang in bedrijf zijn en tot op de dag van vandaag bewaard zijn gebleven dankzij de winkels in Ciutat Vella, het oude stadsdeel. Wandel door het netwerk van straten in de Carme-wijk en je vindt kleine keramische schatten.
Het vertrekpunt is Mercat Central de Valéncia, (de centrale markt, aan het plein Plaza de Brujas), een van de grootste exponenten van het modernisme in de stad. Dan arriveer je bij het etablissement Artesanía Yuste, waar ambachtsman Enrique Yuste een breed scala aan voorbeelden van keramiek door de eeuwen heen aanbiedt. Vanaf daar bereik je makkelijk het plein Plaza Redonda (waar de straten Pescadería, Vallanca en Síndico samenvloeien), een van de meest charmante hoeken van de stad Valencia.
Keramiekwinkel Chez Ramón
Casa de los Botijos (Huis van de Waterkruiken)
Sinds de 19e eeuw hebben etablissementen zoals Colla Monlleó, Chez Ramón en Casa de los Botijos de creaties van meester-pottenbakkers uit het hele grootstedelijk gebied naar Valencia gehaald. Arturo Mora, Vicent Monlló en Rafael Mora zijn enkele van die ambachtslieden die verantwoordelijk zijn voor de collecties en die verschillende traditionele stijlen herscheppen: van de middeleeuwse religieuze motieven en de metalen reflecties (15e eeuw), langs gotisch blauw (16e eeuw), tot en met de kleurrijke en decoratieve keramiek uit de 17e-19e eeuw, zonder voorbij te gaan aan modernere, huidige projecten.
Decoratieve borden, servies, glazen en kommen zijn te vinden op de schappen, evenals iconische en unieke stukken uit de Valenciaanse geschiedenis. Daaronder bevinden zich de ‘alfabeguers’, die in de zomer werden gebruikt om de basilicumplant in te planten, voor het aroma en om de muggen te verjagen. Dankzij het deksel behielden zij in de wintermaanden hun decoratieve waarde.
Andere, typisch middeleeuws keramiek die nog steeds bestaat dankzij de meester-ambachtslieden is de ‘mancerina’, een schaal met een kommetje in het midden, om een glas met gloeiende chocolademelk in te zetten. Zo kan je, staand, en zonder risico dat het glas omvalt, van de warme chocolademelk genieten.
In het Ambachtscentrum van Valencia (Centro de Artesanía, Calle del Hospital, 7) kan je meer te weten komen over het werk van een traditioneel ambachtelijk atelier, zoals dat van de Sucesores de José Gimeno en Arturo Mora en over het werk van specialisten in een van de oudste keramische technieken, socarrat, zoals Enrique San Antonio die toepast.
Deze 16e-eeuwse techniek -een stuk gebakken klei waarop een laag kalk wordt aangebracht en later decoratie in donkere tinten, meestal zwart en rood- is nog steeds te vinden in de wijk Patraix, in het atelier van José Luis Camarena van Artesanía Socarrat (Calle Pío XI, 36 bajo).
Atelier van José Luis Camarena van Artesanía Socarrat (Ambachtswerk Socarrat)
In de stad is bovendien een plek, een must, voor het ambachtelijke werk, waarvan de oorsprong teruggaat tot de tijd van Jaume I: de markt Mercat de l'Escuraeta, die traditiegetrouw in mei wordt gevierd, samenvallend met het feest van de maagd Virgen de los Desamparados, patroonheilige van de stad, die wordt herdacht op de tweede zondag van mei. Deze reizende markt gewijd aan huishoudelijk aardewerk vindt plaats op de Plaza de la Reina, aan de voet van de barokke Puerta de los Hierros van de kathedraal van Valencia, tot 12 juni, wanneer Corpus Christi gevierd wordt.
De moderne tijd
Parallel aan deze traditie wordt er de laatste tijd steeds meer aandacht besteed aan keramische kunstenaars met een meer eigentijdse uitstraling die oeroude technieken gebruiken, allemaal met verschillende resultaten. Ambachtslieden die hun achtergrond als pottenbakker en decorateur combineren met nieuwe materialen en creatieve invloeden, gelinkt aan design, kunst en innovatie.
Werk van Raquel Vidal en Pedro Paz de Canoaa
Stukken die een nieuw hoofdstuk openen in de oude keramiekgeschiedenis, waarbij cultuur, folklore en het hedendaagse worden gecombineerd. De handen van Raquel Vidal en Pedro Paz van Canoa (calle Puerto Rico, 40), hebben het sculpturale aardewerk van de Griekse en Romeinse beschavingen vernieuwd met nieuwe afwerkingen die tegelijkertijd een rustieke en moderne esthetiek weergeeft.
Diezelfde mediterrane inspiratie, samen met een nieuwe visie op het vakmanschap, gericht op licht, kleur en gepolijste oppervlakken, is te zien in de creaties van Jorge Montalvo, van het atelier Cerámica Montalvo (Calle Consol 13), vlakbij de wijk Cabanyal.
Keramiek van Jorge Montalvo
De unieke creaties van Do Manises komen voort uit een familietraditie van mandenmakers, meubelmakers en glasblazers. Creaties die opvallen door een hedendaags gebruik van de klei. Zij combineren hun werk met het opleiden van nieuwe ambachtelijke pottenbakkers (Centro de Artesanía de Valencia – Calle Hospital, 7).
Hedendaags kleiwerk van Do Manises
Die roeping om les te geven, frequent onder de pottenbakkers, wordt gedeeld door Celia Collado en Patricia Soriano in Cuit (Calle Ontinyent, 8), een ruimte die voor iedereen toegankelijk is, vlak bij de Abastos-markt; daar kan je met klei experimenteren. In die ruimte is ook het atelier waarin ze hun subtiele werk vervaardigen.
La Postalera (Calle de la Corretgeria, 4) is een van de commerciële etablissementen in Valencia waar hedendaags design en keramiek hand in hand gaan. Op de schappen zijn, naast originele stukken van Flora Veiga en geometrische ontwerpen in pasteltinten van Temple Ceramic, vele anderen vormen te vinden.
Francesco Sillitti en Takashi Matsuo
En een weetje: twee lokale kunstenaars die van verre komen. Hun constante contact met de plaatselijke ambachten heeft hen geïnspireerd om hun artistieke en keramische energie in Valencia te ontplooien. In de stukken van Francesco Sillitti, die zich op de Valenciaanse tuinbouw inspireert, en de op de zee geïnspireerde sculpturen van Takashi Matsuo smelt hun internationale visie met de mediterrane cultuur samen.
Waarde
Om de immateriële waarde die deze verbinding tussen vakmanschap, moderniteit en design toevoegt aan de Valenciaanse keramiek te vergroten en te promoten, is een nieuw initiatief ontstaan: ADN Cerámico, onder auspiciën van Valencia World Capital of Design 2022. Een project waarin dertien experts, onder leiding van Jaume Coll, directeur van het Nationaal Museum voor Keramiek González Martí, een kaart met Valenciaanse ambachtslieden hebben ontworpen.
Een project dat het werk van de meesters wil erkennen, voor hun inspanning in de overdracht van kennis, technieken en de liefde voor de keramiek die in geen enkel boek staan, en om de differentiële en unieke waarde die Valenciaanse ambachtslieden bieden, zichtbaar te maken. Een dualiteit tussen vakmanschap en innovatie die een referentie is over de hele wereld en die nieuwe generaties pottenbakkers en ontwerpers blijft inspireren.
